Milyonlarca insanın hayatını etkileyen koronavirüs salgını, devam etmekte olan savaş ve çatışmaları da etkiledi. Birleşmiş Milletler’in küresel ateşkes çağrısıyla başlayan süreç, kimi çatışmaları geçici olarak durdururken kimilerinde ise herhangi bir etki yaratmadı.
On binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden olan koronavirüs salgınının tüm dünyayı etkileyen bir sonucu daha oldu. Virüs nedeniyle birçok ülke savaş ve çatışmalarını geçici olarak durdurma kararı aldı. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in küresel ateşkes çağrısına bazı taraflar uyum sağlarken, bazıları söz verdiği halde ateşkese uymadı.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Guterres, pandemiyle mücadeleye yoğunlaşmak için 23 Mart’ta küresel bir ateşkesin en kısa sürede başlaması çağrısı yaptı: “Bugün, dünyanın her bir köşesinde hızla yürürlüğe girecek bir küresel ateşkes çağrısı yapıyorum. Silahlı çatışmaları tecrit altına almalı ve hep birlikte hayatlarımız için gerçek savaşa odaklanmalıyız” dedi.
Çağrının ardından bazı silahlı gruplar tek taraflı ateşkes ilan ettiğini duyurdu. Bunların çoğu karşı taraftan da olumlu yanıt aldı ve bir süreliğine de olsa çatışmalar durdu. Bazı çatışma alanlarında ateşkes ilan edilmese de çatışmaların azaldığı, yönetimlerin ve bölge halkının koronavirüs salgınıyla mücadeleye odaklandığı görüldü.
Guterres, 3 Nisan’da bir açıklama daha yaparak Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kolombiya, Libya, Myanmar, Filipinler, Sudan, Güney Sudan, Suriye, Ukrayna ve Yemen’de ateşkes çağrısının olumlu karşılık bulduğunu duyurdu. Ancak bu ülkelerden bazılarında taraflar, çağrıya olumlu yanıt vermiş gibi dursa da sahada çatışmalar sürdü.
Suriye, 9 yıldır en sakin Mart ayını yaşadı
Suriye’nin kuzeydoğusu ve doğusunu kontrol eden Suriye Demokratik Güçleri (SDG) 24 Mart’ta bir açıklama yaparak Guterres’in çağrısını olumlu karşıladıklarını, tüm kaynaklarını koronavirüsle mücadelede kullanmak üzere tek taraflı ateşkes ilan ettiğini duyurdu. Suriye’deki tüm tarafları da ateşkes rejimine geçmeye çağırdı.
Muhaliflerin kontrolündeki son bölge olan ve yakın zamana kadar Suriye ordusunun operasyonlarının sürdüğü İdlib’de ise koronavirüs salgını bu kadar yayılmadan önce Rusya ve Türkiye arasında 5 Mart’ta ateşkes anlaşması imzalanarak yürürlüğe girmişti. Ateşkes zaman zaman ihlal edilse de, devre dışı bırakacak kadar büyük bir olay şimdilik yaşanmadı. Şam’ın kontrolündeki bölgelerde virüs nedeniyle büyük oranda sokağa çıkma yasağı uygulanırken; Suriye İnsan Hakları İzleme Örgütü, 2011’de başlayan iç savaşta en az sivil ölümünün bu sene Mart ayında görüldüğünü, ülke genelinde 103 sivilin hayatını kaybettiğini belirtti.
Yemen’de ateşkes ilan edildi, ama sonra çatışmalar tekrar başladı
30 Mart günü Yemen’de 2015’ten bu yana savaşan Husiler ile Yemen ordusu arasında ateşkes anlaşması yapıldı. Çeşitli salgın hastalıklar, açlık ve susuzlukla mücadele eden Yemen’de zaman zaman arabulucular tarafından ateşkes görüşmeleri yapıldı, kısa süren anlaşmalar sağlandı. Ancak bu anlaşmalar her seferinde ihlal edildi ve savaş devam etti.
BM Genel Sekreteri Guterres, 25 Mart günü 5 yıldır süren savaş boyunca en büyük insani krizlerden birinin görüldüğü Yemen için ayrıca bir ateşkes çağrısı yaptı. Bir gün sonra Mansur Hadi hükümetine bağlı ordu ile Husiler ateşkes konusunda uzlaştı. İki grup, ellerindeki kaynakları ülkede koronavirüsün yayılmaması için kullanacaklarını duyurdu. Suudi Arabistan da Perşembe günü, Yemen’de Husilere yönelik askeri operasyonlarına son vereceğini ilan etti. Ancak 29 Mart’ta, Suudi Arabistan yönetimi, hava savunma sistemlerinin, Riyad üzerinde Yemen’den atılan balistik füzeleri durdurduğunu açıkladı ve başkent Sana’daki Husi üslerini hedef alan bir operasyon düzenledi. İran destekli Husi güçler de Suudi Arabistan’daki bir sınır kasabasına füze attı.
BM’nin Yemen temsilcisi Martin Griffiths, iki tarafla da görüşmelerin sürdüğünü, 24 milyon Yemenlinin insani yardıma ihtiyacı varken çatışmanın daha fazla sürmeyeceğinden ve ateşkese geri dönüleceğinden umutlu olduğunu söyledi.
Libya’da çatışmalar durmadı
Bugüne kadar 19 koronavirüs vakasının bildirildiği, bir kişinin salgın nedeniyle öldüğü Libya’da çatışmalar tüm hızıyla devam ediyor. Aslında Guterres’in çağrısından birkaç gün önce taraflar pandemiyle mücadele için karşılıklı ateşkes ilan etmişti. Ancak bu durum 24 saat geçmeden bozuldu ve çatışmalar yeniden hız kazandı. Ülkede BM’nin meşru kabul ettiği Trablus hükümetine bağlı ordu ile Hafter güçleri arasında ateşkes sağlanması için Avrupa ülkeleri Türkiye ve Rusya’nın öncülüğünde toplantılar yapılmış, ancak Hafter’in ateşkes için Türk birliklerin Libya’dan çıkmasını istemesi nedeniyle görüşmeler başarısız olmuştu.
Pek çok yerde savaşlar durdu
Afrika ülkesi Sudan’da pandemi öncesinde barış görüşmeleri sebebiyle ilan edilmiş olan ateşkesin süresi uzatıldı. Nisan 2019’da gerçekleşen darbenin ardından kurulan bağımsız konseyin lideri General Abdülfettah Burhan,16 Ekim’de tüm gruplara karşı tek taraflı ateşkes ilan etti, “barış için yapıcı bir ortam sağlayacaklarını” açıkladı.
Sudan’da ülkenin kuzeyinde bir bölgeyi kontrol eden Halkın Özgürleşme Hareketi – Kuzey Grubu (SPLM-N) 2019 sonundan bu yana süren barış görüşmeleri sebebiyle iki bölgede 1 Nisan’a kadar “çatışmasızlık” ilan etmişti. SPLM-N lideri Abdülaziz El Hulu, 31 Mart’ta bir açıklama yaparak hem barış görüşmeleri devam ederken bir iyi niyet göstergesi olarak, hem de koronavirüs salgınına odaklanabilmek için, çatışmasızlık ilanının artık kendi kontrollerindeki tüm bölgeleri kapsayacağını söyledi. Süresini de 30 Haziran’a kadar uzattı.
Güney Amerika ülkesi Kolombiya’da da 31 Mart’ta bir açıklama yapan Ulusal Özgürlük Ordusu (ELN) 1 Nisan’dan başlayarak bir ay süreyle tek taraflı ateşkes ilan etti. Silahlı örgüt, Koronavirüs salgını sırasında attıkları bu adımın “insani bir iyi niyet göstergesi” olduğunu söyledi. Ateşkes ilan edildiğinde ülkede 700’den fazla kişide koronavirüs tespit edilmiş ve 10 kişi hayatını kaybetmişti. ELN, Kolombiya devletine karşı 50 yıldan uzun süredir savaşıyor. 2016’da hükümetle barış anlaşması imzalayan Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri’ne (FARC) göre çok daha küçük bir grup.
Guterres’in çağrısının karşılık bulduğu ülkelerden biri de Filipinler. Filipinler Komünist Partisi, ateşkes çağrısından bir gün sonra, silahlı kanadı Yeni Halk Ordusu’na, “pandemiyle mücadele kapsamında operasyonlarını durdurma çağrısı” yaptı. Ateşkes, 15 Nisan’a kadar geçerli olacak. Bundan birkaç gün önce Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte de ülkedeki tüm örgütlere karşı tek taraflı ateşkes ilan etmişti.
2015’ten beri farklı grupların hükümete karşı savaş yürüttüğü Myanmar’da kırılgan bir ateşkes sürüyor. 1 Nisan günü, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 18 Büyükelçilik bir araya gelerek, hem Myanmar ordusuna hem de silahlı gruplara, koronavirüsle mücadeleye odaklanma ve çatışmalara son verme çağrısı yaptı. Aynı gün ülkenin kuzeydoğusunda aktif olan farklı silahlı grupların bir araya gelerek oluşturduğu “Kardeşlik Birliği” (AA), bir açıklama yaparak 30 Nisan’a kadar ateşkes ilan ettiğini duyurdu.
Bazı bölgelerde çatışmalar sürüyor
Guterres’in çağrısının ardından Kamerun’un batısında hükümet güçlerine karşı 3 yıldır savaşan Ambazonia Konseyi, 27 Mart’ta bir açıklama yaparak ateşkes çağrısına olumlu yanıt vermeyeceklerini açıkladı. Ancak bu açıklamadan hemen sonra, grubun ülke dışındaki yetkilileri, koronavirüsten etkilenen kişilerin sağlık hizmetlerine ulaşabilmesi ve virüsün yayılmasının engellenmesi için insani koridorlar açılabileceğini duyurdu.
Irak’ta ateşkes yapılabilecek, doğrudan iki grup arasında devam eden bir çatışma yok. Ancak İran’ın desteklediği milisler ve ABD ordusu arasında süren gerilim, koronavirüs salgınında da sürüyor. ABD üslerine yapılan saldırılar sonrası, 2020 yılı Mart ayı içinde bazı ABD üsleri boşaltıldı. Pentagon, ülkedeki Amerikan askerlerinin sayısının azaltıldığını açıkladı. Ancak Mart ayı boyunca Irak’ta konuşlandırılan Amerikan askerlerinin sayısı yeniden arttı. İran destekli milislerin bu askerlerin görevlendirildiği üslere yönelik füze saldırıları yapması ihtimali olduğunu belirten ABD, Patriot füzelerini aktif hale getireceğini duyurdu.
Afganistan’da bir süredir Taliban’la ABD arasında süren görüşmeler sebebiyle, çatışmaların ve saldırıların yoğunluğu azalmıştı. Taliban, ateşkes anlaşması imzalanmadığı sürece yapacakları hiçbir saldırının görüşmeleri zedelemeyeceğini, ancak iyi niyet göstergesi olarak Amerikan ve Afgan askerlerine yönelik saldırılarını azalttıklarını açıkladı.
Somali’de yıllardır yönetime karşı savaşan El Kaide bağlantılı EşŞebab örgütü, 28 Mart’ta Guterres’in çağrısına uymayacağını ve savaşmayı sürdüreceğini açıkladı.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 5 Nisan’da salgına karşı küresel dayanışmanın ve uluslararası işbirliğinin artırılması çağrısı yaptı.
193 üyeli BM Genel Kurulu’nda 188 ülkenin desteklediği karar, oy birliğiyle kabul edildi. Salgına karşı küresel dayanışma ve uluslararası işbirliğinin artırılması çağrısı yapılan kararda ayrıca koronavirüsle mücadelede her türlü ayrımcılık, ırkçılık ve yabancı düşmanlığına karşı çıkılması ve insan haklarına saygı gösterilmesi gerektiği kaydedildi.
