‘Fransız Edebiyatında Savaş ve Barış’ temalı XIV. Dönemine giren Atölyenin 8 Şubat 2023 tarihli dokuzuncu oturumunda Şengül Çiftçi bizlere Sidonie-Gabrielle Colette (1873 – 1954), yaşadığı 19. yüzyıl Fransa’sasının “La Belle Epoque” dönemini, yazarın yaşamını anlattıktan sonra, atölyenin konusu olan Dişi Kedi adlı eser (1933) hakkında kısa bir bilgi verdi ve kitabı katılımcıların tartışmasına açtı.
Güzel Dönem
Belle Époque veya La Belle Époque (Güzel Dönem) 1871-1914 yılları arasında, Fransız ve Avrupa tarihindeki bir döneme verilen isimdir. Fransa-Prusya Savaşından (Temmuz 1870 – Mayıs 10, 1871)sonra başlar ve I. Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar sürer. Üçüncü Fransız Cumhuriyeti döneminde meydana gelen bu dönem, iyimserlik, bölgesel barış, ekonomik refah, sömürgeci genişleme ve teknolojik, bilimsel ve kültürel yenilikler ile karakterize edilen bir dönemdir. Bu çağda sanat; pek çok edebiyat, müzik, tiyatro ve görsel sanat ürününün tanınmasıyla birlikte belirgin bir şekilde gelişir, bilinir olur.
Sidonie-Gabrielle Colette
Nobel edebiyat ödülülü almış Fransız bir yazar ve edebiyatçıdır. 1873 Yılında Fransa’nın Burgundy eyaletinin Yonne bölgesinde bulunan Saint-Sauveur-en-Puisaye köyünde doğar. Babası daha önce askerlik hizmetinde bulunmuş bir vergi tahsildarıdır. Bu sayede aile maddi olarak güvendeyken yanlış servet yönetimi nedeniyle maddi sıkıntı yaşamaya başlar. Colette, 6-17 yaşları arasında yerel bir devlet okuluna gider, 1890 yılından sonra daha fazla resmi eğitim almaz. 1893 Yılında, 20 yaşındayken kendisinden yaşça büyük olan başarılı bir yayıncı Henry Gauthier-Villars ile evlenir. Eşi Paris’teki çapkınlar ve avangart sanat kalabalığı arasında bir üne sahip olmasının yanı sıra Willy takma adıyla bilinen başarılı bir yazardır. Çift 13 yıl evli kalır ve çocuk sahibi olmaz.
Gauthier-Villars ile olan evliliği sırasında Colette, Paris sanat topluluğunun tüm dünyasıyla tanışır. Eşi, onu diğer kadınlarla cinselliğini keşfetmesi için cesaretlendirir. Colette’in Willy takma adıyla yazdığı dört romanlık bir dizi için lezbiyen ağırlıklı konu seçilir. Bu ilk dört roman, Claudine serisi olarak (Claudine okulda, Claudine Paris’te, Claudine evde, Claudine uzaklaşır) 1900 ve 1903 yılları arasında yayınlanır.
Bu romanları gerçekten kimin yazdığına dair tartışmalar yıllarca devam eder ve Colette’in uzun yıllar süren hukuk savaşından sonra Gauther-Villars’ın adını onlardan kaldırmayı başarırsa da Gauther-Villars’ın oğlu Colette’in ölümünden sonra imzasını geri alır. 1906 Yılında Colette kocasından ayrılır, boşanmanın sonuçlanması dört yılı bulur. Bu sürede geçimini sağlamak için Fransa’daki müzik salonlarında birkaç yıl sahnede çalışır, birkaç kez, izinsiz eskiz ve skeçlerde kendi Claudine karakterlerini canlandırır, geçinebilmek için zorluklar yaşar, sık sık hastalanır ve çoğu zaman aç kalır. Sahnede geçirdiği yıllar boyunca Colette’in diğer kadınlarla ilişkileri olur, skandallar yaşanır.
Colette, 1910 yılındaki ‘La Vagabonde’ (serseri) isimli romanında yoksulluk ve sahnedeki yaşam deneyimini yazar. 1912 Yılında bir gazete editörü olan Henry de Jouvenel ile evlenir, 1913’te Colette de Jouvenel adında bir kızı olur.
I. Dünya Savaşı sırasında, gazeteci olarak çalışmaya başlar ve fotoğrafçılıkla ilgilenmeye başlar. 1919 Yılında I. Dünya Savaşı’nda geçen Mitsou adlı kısa roman yayınlar ve kitap daha sonra 1950’lerde bir Fransız komedi filmi haline gelir. 1920 Yılında yayınlanan Chéri, genç bir adamın yaşının neredeyse iki katı olan bir hayat kadınıyla uzun süreli ilişkisini ve çiftin bir başkasıyla evlenirken ve ilişkileri bozulduğunda bile ilişkilerini bırakamamasını anlatır. 1926 Yılında La Fin de Chéri (Chéri’nin sonu) adlı bir devam filmi yayınlanır.
Colette’in evliliği 1924’te sona erer. Bu dönemde Le Blé en Herbe (1923), genç bir adam ile çok daha yaşlı bir kadın arasındaki romantik ve cinsel ilişkiyi içeren bir hikaye yazar ki bu hikayesi de daha sonra filme çekilecektir. 1925 Yılında kendisinden 16 yaş küçük Maurice Goudeket ile tanışır, on yıl sonra, 1935’te yeniden evlenir ve ölümüne kadar evli kalır.
1920 Yılından sonra Colette, zamanının en büyük ve ünlü Fransız yazarlarından biri olarak kabul edilir. Çalışmalarının çoğu, yaklaşık 1870’lerden I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesine kadar kapsayan ve Fransız ihtişamının, sanatının, sofistike kültürünün ve kültürünün doruk noktası olarak ünlenen, La Belle Epoque (Güzel Dönem) olarak bilinen yakın geçmişte geçer. Yazısının olay örgüsüyle değil, karakterlerinin zengin ayrıntılarıyla ilgilenir.
Eserleri büyük ölçüde geleneksel yaşamları içindeki kadınlara uygulanan sosyal kısıtlamaları keşfetmeye ve eleştirmeye odaklanır. 1928 Yılında otobiyografik olan ve annesi Sido’nun yarı kurgusal bir versiyonunu çizen La Naissance du Jour /Günün Doğumu (İngilizce: Break of Day) kitabını yayınlar. Kitap, yaş, aşk ve hem gençliğin hem de sevginin kaybedilmesi temalarını ele alır. 1930’larda daha az üretkendir, dikkatini kısa bir süre senaryoya çevirir ve iki filmde yardımcı yazar olarak çalışır.
1934 Yılında yayınlanan Duo’dan sonra hem Fransa’nın hem de Colette’in hayatı önemli ölçüde değişir. Fransa 1940’ta Almanya’nın işgali altındadır. Yeni rejimle herkesin hayatı değişirken Colette’in hayatı kişisel olarak da darbe alır, çünkü eşi Goudeket Yahudidir ve Aralık 1941’de Gestapo tarafından tutuklanır. Goudeket, Alman büyükelçisinin Fransız olan eşinin girişimiyle gözaltına alındıktan birkaç ay sonra serbest bırakılır. Ancak savaşın geri kalanında tekrar tutuklanma, eve canlı dönememe korkusuyla yaşar. İşgal sırasında Colette, yazmaya, Nazi yanlısı gazeteler için makaleler de dahil olmak üzere, devam eder. 1941 Yılında yayınlanan romanı Julie de Carneilhan, anti-Semitik dil içerir. Savaş yılları anılara odaklanma zamanı olur ve bu yönde eserler çıkarır.
Colette en ünlü eserlerini savaş sırasında yazar. 1944 Yılında yayınlanan kısa roman Gigi, hayat kadını olarak bakılan bir genç kadının hikâyesini anlatır. Eser 1949’da bir Fransız filmine, 1951’de kariyerinin başındaki Audrey Hepburn’ün oynadığı bir Broadway oyununa, 1958’de Leslie Caron’un oynadığı ünlü bir müzikal filme ve 1973’te yeni bir Broadway müzikaline uyarlanır.
Savaş sona erdiğinde, Colette’in sağlığı kötüye gitmeye başlarsa da yazmaya ve çalışmaya, özellikle de otobiyografik eserlere devam eder. 1948 – 1950 Yılları arasında eserlerinin tamamının bir derlemesi hazırlanır..
Colette’in çalışmaları; takma isimli eserleri ve kendi adıyla yayınlanan eserleri biçiminde ayrılabilirse de her iki dönemde de bazı ortak özellikler bulunur. Willy takma adıyla yazılan Claudine romanlarının konusu ve bir dereceye kadar üslubu büyük ölçüde kocası tarafından belirlenir. Genç bir kızın gelişimin izini süren romanlar, homoerotik içerikte ve ‘liseli lezbiyen’ mecazları da dâhil olmak üzere, skandal içeren temalar ve olaylar içerir. Tarz, Colette’in sonraki yazılarının çoğunda önemini yitirse de sosyal normların dışında kimlik ve zevk bulan kadınların altında yatan temalar, tüm çalışmalarında değinilen konular olur. Bu romanlarının temaları, kadınların sosyal durumu üzerinde meditasyon işlevi görür.
Eserlerinin birçoğunda, kadınların beklentilerini ve kıstırıldıkları toplumsal rolleri açıkça eleştirir, kadın karakterleri zengin bir biçimde betimler, derinden mutsuz ve bir şekilde toplumsal normlara isyan eder. Erkek egemen bir toplumda bir dereceye kadar bağımsızlık iddia etmeye çalışan kadınları ele alır ve her birine farklı sonuçlar yazar. Örneğin Chéri ve genç sevgilisi, toplumsal geleneği bozma girişimlerinden sonra zarar görürken Gigi’nin ve sevgilisinin mutlu sona ulaşmasının anahtarı, Gigi’nin çevresindeki aristokrat ve ataerkil toplumun taleplerine karşı direnişi olur. Colette, büyük ölçüde düzyazı kurgu türüne bağlı kalır, bunlar ince örtülü otobiyografilerdir. Kitapları çok uzun ve sahifelik değilse de çok karakterli, az olay örgülüdür.
1940 Yılından sonra Colette’in sağlık durumu kötüleşmeye başlar, artrit hastalığı hareketlerini kısıtlar ve büyük ölçüde eşi Goudeket’in bakımına bağımlı kılar, 3 Ağustos 1954 yılında da Paris’te ölür. Boşanmış olması nedeniyle Fransız Katolik Kilisesi, dini bir cenaze töreni yapılmasına izin vermez, dini tören yerine hükümet tarafından bir devlet cenazesi yapılır ve bu onu bir devlet cenazesi yapan ilk Fransız edebiyat kadını yapar. Paris’teki en büyük mezarlık olan Père-Lachaise mezarlığına, Honoré de Balzac, Moliere, Georges Bizet ve daha pek çok diğer Fransa’ya onur kazandırmış sanatçının yanına gömülür.
Collette hayatı, kariyeri boyunca ve ölümünden sonra çok sayıda hayranı olduğu gibi eleştirenleri de olmuştur. Onu yetenekli olarak sınıflandıran, çok özel bir yazı türüne sokanlar da olmuştur. Ancak zamanla, Colette Fransız yazarlık camiasının önemli bir üyesi, kadın edebiyatının en önde gelen seslerinden biri ve film endüstrisinin yetenekli bir yazarı olarak giderek daha fazla kabul görmüştür. Truman Capote ve Rosanne Cash de dâhil olmak üzere ünlüler, sanatlarında ona saygı göstermişler, 2018 yılında çekilen biyografisi ‘Colette’ filminde Keira Knightley’ yazarı canlandırmıştır.
Dişi kedi
Colette bu eserinde; bir genç erkek, bir genç kadın ve bir dişi kedi üçgeninde kıskanmanın özel dünyasını bütün derinlik ve çıplaklığıyla ele alır. Alain’in nişanlısı Camille’in kocasının dişi kedisi Saha’nın varlığından beklenmedik bir rakip keşfetmesi, Saha’nın Alain’i Camille’den dişice kıskanması sonunda roman trajik boyutlara ulaşır.
Saha’da kedi özellikleri insanla özdeşleştirilir. Bu özdeşleşme Camille tarafından da yapılınca Atölyemiz açısından şiddet olarak değerlendireceğimiz satırlar, betimlemeler ortaya çıkar. Alain’in karısına bakış açısındaki küçümseyici düşünce ve tavırlara da atölye katılımcılarınca dikkat çekilir.
31 Mayıs 2023 tarihine kadar sürecek olan 14. Dönem Fransız Edebiyatında Savaş ve Barış Atölyesinin takvimi şöyledir:
| Fransız Edebiyatında Savaş ve Barış | ||||||
| Yazarın hayatı | Kitap | Yazar | Sayfa | Tür | Anlatıcı | Tarih |
| 1900-1999 | Altın Meyveler | Nathalie Sarraute | 136 | roman | Yıldız Önen | 22 Şubat |
| 1908-1986 | Sessiz bir ölüm | Simone de Beauvoir | 126 | anı | Ceren Aydos | 8 Mart |
| 1914-1996 | Hiroşima Sevgilim | Marguerite Duras | 120 | film hikayesi | Kamer Badur Eğilmez | 22 Mart |
| 1915-1980 | Yas günlüğü | Roland Barthes | 268 | günlük | Gülsüm Ekinci | 5 Nisan |
| 1940- | Seneler | Annie Ernaux | 72 | Aliye Zorlu | 19 Nisan | |
| 1940- | Göçmen Yıldız | Jean-Marie Gustave Le Clézio | 320 | roman | Yıldız Önen | 3 Mayıs |
| 1940- | Cahil Hoca-Zihinsel Özgürleşme üstüne beş ders | Jacques Rancière | 144 | hikaye/felsefe | Yasemin Kilit Aklar | 17 Mayıs |
| 1948 – | Amerikan İşgali | Pascal Quignard | 142 | roman | Hatice Morkaya | 31 Mayıs |
Barışla Kalın
Atölye BAK
